Prof. dr h. n. med. Mariusz Zimmer
Prezes Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Kierownik Kliniki Ginekologii i Położnictwa Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu
Przyszłe matki planujące ciążę coraz częściej przywiązują dużą wagę do sposobu odżywiania się, uważając słusznie, że dieta kobiety ma istotny wpływ na przebieg ciąży i rozwój płodu. Faktycznie błędy w żywieniowe jak również stosowanie wszelakich używek, pociąga za sobą, między innymi, zaburzenie homeostazy w zakresie mikroelementów niezbędnych w fizjologicznym przebiegu ciąży jak również w prawidłowym rozwoju płodu.
Podstawowym źródłem składników mineralnych i witamin u planujących ciążę powinna być dobrze zbilansowana dieta, niemniej z uwagi na często niewystarczającą, a czasem niemożliwą do uzyskania w codziennej diecie podaż składników odżywczych, zasadnym wydaje się włączenie do diety wybranych grup suplementów.
Należy sobie zadać pytanie – czy w każdym przypadku decydować się na zestawy sztucznych preparatów witaminowych o przeróżnych, rozbudowanych składach, łączących w sobie całą gamę znanych i nieznanych witamin, czy związków, przez niektórych nazywanych witaminami, a nimi nie będących. Odpowiedź brzmi – nie.
W pierwszej kolejności szukamy źródła wszystkich potrzebnych elementów w bieżącej diecie oraz w magazynach wewnątrz organizmu, odpowiednio wcześnie przygotowanego do zajścia w ciążę.
Dlatego świadome macierzyństwo, w organizmie odpowiednio przygotowanym zdrowotnie w tym i dietetycznie, innymi słowy, organizmie z wypełnionymi „magazynami” niezbędnych składników odżywczych, z których może czerpać rozwijający się płód, jest jak najbardziej wskazane.
Najlepszym przykładem jest żelazo – jeżeli stratujemy z dobrą morfologią, co jest równoznaczne z dobrym stanem zapasów żelaza, nie ma potrzeby, aby je w ciąży dodatkowo suplementować. Wystarczą zapasy i bieżąca podaż z wartościowej żywności – zgodnie z zasadą: w zdrowym ciele – zdrowa ciąża.
Należy bardzo wyraźnie podkreślić, z czego wiele kobiet nie zdaje sobie sprawy, że tak samo jak niedobór niektórych mikroelementów może mieć negatywny wpływ na rozwój ciąży, tak samo nadmiar ich w różnych okresach ciąży ma swoje działania uboczne wręcz szkodliwe. Przekłada się to bezpośrednio na rozważne stosowanie suplementów w ciąży. Dotyczą tego najnowsze Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP), w których zgodnie z najnowsza wiedzą, wykazujemy zasady stosowania suplementów w ciąży. Tak niedobory jak i nadmiar suplementów może mieć wpływ na pojawienie się szeregu patologii w przebiegu ciąży i rozwoju płodu jak np. przedwczesnego porodu, predyspozycji do powstawania wad układu nerwowego, czy rozwoju umysłowego dziecka.
Istnieje grupa witamin i składników, które, przy obecnym stanie wiedzy, wydają się mieć szczególnie istotne znaczenie i one powinny być w odpowiedni sposób suplementowane. Niektóre z nich obligatoryjnie w każdej ciąży u każdej polskiej kobiety ciężarnej, inne w określonych warunkach.
♦ Kwas foliowy – odpowiedzialny za wiele procesów metabolicznych w organizmie. Niedobór kwasu foliowego niesie za sobą szereg poważnych niekorzystnych konsekwencji takich jak: zwiększenie ryzyka chorób układu krwiotwórczego, sercowo-naczyniowego pośrednio chorób związanych ze zmianami miażdżycowymi w mózgu. Ten ostatni mechanizm odgrywać może rolę nie do końca zbadanym patomechanizmie powstawania wewnątrzmacicznego zahamowania wzrastania płodu (FGR). Najbardziej poznanym wpływem kwasu foliowego w ciąży jest jego zapobiegawcze działanie na powstawanie wad układu nerwowego, co skłania nas do zalecania każdej kobiecie planującej ciążę jak i będącej w ciąży a szczególnie w jej pierwszych tygodniach, stałą suplementację odpowiednimi preparatami farmakologicznymi.
♦ Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 (DHA) – Kwasy omega-3 są podstawowym składnikiem budującym błony lipidowe komórek układu nerwowego. Odpowiednia ilość DHA w okresie ciąży i karmienia jest niezbędna dla zachowania prawidłowego rozwoju komórek układu nerwowego dziecka a to przekłada się na prawidłowy rozwój dziecka na jego funkcje poznawcze, ostrość wzroku i prawidłowy rozwój psychomotoryczny. Głównym źródłem kwasów DHA są ryby, a w związku z tym, że nie są one dominującym składnikiem polskiej diety, zalecamy obligatoryjnie u każdej kobiety spożywanie suplementu zawierającego minimum 200 mg DHA dziennie. Oczywiście kwasy DHA spożyte w diecie są jak najbardziej pomocne w korzystnym działaniu na rozwój ciąży, płodu i dziecka.
♦ Witamina D3 – udowodniony i powszechnie jest znany wpływ jej na prawidłową gęstość kości oraz poprawienie funkcjonalności układu odpornościowego. W rozwoju ciąży i płodu ma odgrywać nie mniej znaczącą rolę. Udowodniono, że ma ona swój udział między innymi w procesie implantacji łożyska i jego rozwój, co klinicznie przekłada się w zmniejszeniu ryzyka nadciśnienia w ciąży, cukrzycy ciążowej, hipotrofii płodu jak również krwotoków poporodowych.
Nasza strefa klimatyczna pozwala na naturalną syntezę witaminy D3 przez skórę wyłącznie w okresie marzec-wrzesień i to wyłącznie w przypadku braku zabezpieczeń filtrami przeciwsłonecznymi, stąd konieczność suplementacji tą właśnie witaminą, a rekomendowana dawka zgodna z Rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dla planujących ciążę i ciężarnych to 1500 2000 IU.
♦ Żelazo – konieczne dla tworzenia czerwonych krwinek i główny, acz nie jedyny, czynnik odpowiedzialny za występowanie anemii ciężarnych. W okresie przedkoncepcyjnym i w pierwszych tygodniach ciąży szczególnie warto zadbać o dostarczanie żelaza w diecie. Dietetycy określają, że pokarmami najbardziej bogatymi w żelazo łatwo przyswajalne są przede wszystkim wątróbka gęsia i wieprzowa, natka pietruszki, żółtko jaja kurzego czy pestki dyni. Bardzo istotnym jest, aby „magazyny” żelaza w organizmie były wypełnione, gdyż to zmniejsza ryzyko wystąpienia niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Obecnie stoimy na stanowisku, że nie należy przesadzać z suplementacją żelazem w przypadkach tego nie wymagających. Nadmiar jego może mieć działania niepożądane w rozwoju ciąży. Uważa się, że nadmierna podaż żelaza w pierwszych tygodniach ciąży może nieść za sobą ryzyko wystąpienia insulinooporności, jak również nadciśnienia w ciąży.
Wobec tego nasuwa się pytanie: Kiedy suplementować żelazo preparatami farmakologicznymi? Odpowiedź brzmi: Gdy „magazyny” jego oceniane poziomem ferrytyny są na wyczerpaniu. Mówimy o suplementacji a oddzielnym problemem jest leczenie preparatami żelaza – ale to nie suplementacja.
♦ Jod – W okresie ciąży i w czasie karmienia piersią zapotrzebowanie na jod wzrasta. Niedobór jodu może być przyczyną niedoczynności tarczycy zarówno u ciężarnej jak i u płodu z konsekwencjami szczególnie w zakresie ośrodkowego układu nerwowego. Zalecenia odnośnie suplementacji jodem są zróżnicowane w zależności od regionu świata i stopnia niedoboru w danej populacji. W Polsce obligatoryjnie zalecamy suplementować jod w preparacie farmakologicznym w dawce 150-200 mcg na dobę.
Powyżej przedstawiłem 5 elementów składowych podstawowego preparatu suplementującego dietę w ciąży.
Jednak pierwszą i podstawową formą dbania o organizm w okresie planowania ciąży i w trakcie jej trwania, jest urozmaicona i zbilansowana dieta, oparta w dużej mierze o produkty naturalne, najbardziej potrzebne właśnie w tym okresie życia.