Prof. dr hab. n. med. Agata Karowicz-Bilińska
Klinika Patologii Ciąży, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Zdrowie mającego się narodzić dziecka w dużym stopniu zależne jest od zdrowia matki i od warunków, jakie podczas ciąży organizm matki zapewnia.
Ciąża jest specyficznym stanem, który ma zapewnić dziecku bezpieczeństwo w zaopatrzeniu w substancje konieczne do budowy i funkcji organizmu. Dla prawidłowego rozwoju ciąży konieczne jest również dokonanie się zmian w układzie immunologicznym, które zabezpieczają ciążę przed możliwością reakcji organizmu matki na częściowo obcy antygenowo organizm płodu. Zjawisko to w pewien sposób osłabia odporność kobiety ciężarnej w aspekcie podatności na zakażenia bakteryjne i wirusowe, a także wpływa na występowanie cięższego przebiegu choroby w porównaniu z kobietami nie ciężarnymi. Stąd ważne jest np. szczepienie na grypę.
U kobiet z podwyższonym BMI, częściej podczas ciąży występuje cukrzyca, nadciśnienie czy stan przedrzucawkowy. Wzrasta również odsetek wykonywanych cięć cesarskich.
Zaburzenia wzrastania wewnątrzmacicznego – niska masa urodzeniowa u kobiet z nadciśnieniem oraz nadmierną masą u kobiet z cukrzycą są powikłaniami wpływającymi na zdrowie dziecka, a później również w okresie dorosłości. Uniknięcie tych powikłań stanowi jedno z zadań prowadzących do uzyskania poprawy wyników perinatalnych.
Przygotowanie do ciąży powinno więc zacząć się od zamiaru uzyskania prawidłowej masy ciała. Osiągnąć to można przez zmianę zwyczajów żywieniowych w połączeniu z aktywizacją ruchową. Zarówno dobór diety, jak i aktywności fizycznej powinien być oparty na wiedzy dietetyka i fizjoterapeuty. W dobie zagrożeń wynikających z pandemii realizacja tych zamierzeń jest bardzo utrudniona, ale możliwa. Zapewnienie prawidłowego bilansu energetycznego to jednak nie jedyne zadanie do realizacji przed ciążą.
Kobiety o prawidłowych nawykach żywieniowych nie powinny wykazywać niedoborów w zakresie witamin i mikroelementów. Mimo to w naszym klimacie, bez względu na wiek, w okresie jesienno-zimowym spodziewać się można niedoboru witaminy D3 i zaleca się jej suplementację w dawce 2000IU na dobę.
Kobietom planującym ciążę zaleca się przyjmowanie kwasu foliowego na co najmniej trzy miesiące przed planowaną ciążą. Ze względu na możliwość obecności niezdiagnozowanej mutacji MTHFR powodującej trudności w przejściu kwasu foliowego w jego formę aktywną biologicznie mogą istnieć niedobory tej formy kwasu foliowego, co powoduje wzrost stężenia homocysteiny i ryzyka wad ośrodkowego układu nerwowego. Przyjmowanie w okresie planowania ciąży kwasu foliowego ma znacznie większy wpływ na zdrowie mającego się urodzić dziecka niż gdy rozpoczyna się je dopiero po potwierdzeniu ciąży. U kobiet z podwyższonym indeksem masy ciała zaleca się wyższą dawkę dobową kwasu foliowego.
Badanie morfologii krwi może wykazać anemię z powodu niedoboru żelaza, kwasu foliowego czy witaminy B12. Dotyczy to głównie kobiet odżywiających się w sposób nieprawidłowy lub stosujących diety eliminacyjne np. dietę wegańską, która wymaga uzupełniania witamin z grupy B.
Wykazano, że niekorzystne dla rozwoju wczesnej ciąży jest podawanie żelaza, gdyż kumulując się w tkankach zarodka może powodować zaburzenia jego rozwoju. W związku z tym należy unikać jego suplementacji aż do 12 tygodnia ciąży. Tym bardziej należy wcześniej sprawdzić, czy nie ma ryzyka lub już istniejącej anemii już przed ciążą.
Istotne jest również sprawdzenie grupy krwi przyszłej mamy, aby u kobiet Rh ujemnych zaplanować profilaktykę konfliktu serologicznego oraz obecności przeciwciał przeciwko Toxoplasma gondi.