Menopauza (klimekterium) to okres, podczas którego w ciele dojrzałej kobiety dochodzi do wielu zmian hormonalnych, prowadzących do stopniowego przejścia organizmu w stan bezpłodności. Czym dokładnie jest menopauza, ile trwa oraz w jaki sposób kobiety mogą radzić sobie z jej uciążliwymi objawami?
Prof. dr. hab. n. med. Wojciech Zgliczyński
Prezes Polskiego Towarzystwa Menopauzy i Andropauzy, kierownik Kliniki Endokrynologii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Szpital Bielański w Warszawie
Czym jest menopauza – okres, który wiele kobiet traktuje jako kolejny etap kobiecości?
Menopauzę klasycznie definiuje się jako czas w życiu kobiety, w którym następuje trwałe ustanie miesiączkowania. Rozpoznanie stawia się retrospektywnie – po 12-miesięcznym okresie, w którym nie doszło do pojawienia się menstruacji. Jest to objaw ustającej czynności hormonalnej jajników związany z niedoborem estradiolu. Średni wiek, w jakim się pojawia to 51 lat, jeśli jednak występuje poniżej 40. r.ż. mamy do czynienia z przedwczesną menopauzą, która wymaga dalszej diagnostyki.
Pierwsze objawy menopauzy – kiedy mogą się pojawić i jak długo trwają?
Menopauzę poprzedza kilkuletni okres perimenopauzy. Już w tym czasie mogą zacząć pojawiać się pierwsze symptomy przepowiadające mającą wkrótce nastąpić menopauzę: przede wszystkim nieregularnie i rzadko występujące miesiączki, uderzenia gorąca, zlewne poty oraz zaburzenia snu czy nastroju.
Jakie są wiodące objawy przekwitania? Czy są one takie same w ciągu dnia i w nocy?
Objawy menopauzy można podzielić na kilka głównych grup:
Zespół wazomotoryczny menopauzy – jest to profesjonalne określenie tak zwanych uderzeń gorąca, objawiających się nagłym uczuciem gorąca zlokalizowanym w górnej części klatki piersiowej i głowy, ulegającym szybkiemu uogólnieniu, trwającym średnio 2-4 minuty. Takim napadom towarzyszą często: zaczerwienienie twarzy i dekoltu oraz uciążliwe, zlewne poty. Dotykają one większości kobiet w okresie pomenopauzalnym, jednak z bardzo różnym nasileniem – pojawiają się kilka do kilkunastu razy dziennie, przez okres kilku do nawet 20 lat.
Zespół urogenitalny menopauzy – dotyczy niemalże połowy kobiet w okresie postmenopauzalnym, wynika z postępującej atrofii sromu i pochwy spowodowanej niedoborem estrogenów, a objawia się uczuciem suchości, któremu często towarzyszą podrażnienie i świąd. To zaś wiąże się z dyspareunią (bolesnym współżyciem), objawami dyzurycznymi i nawracającymi infekcjami dróg moczowych, a także sprzyja obniżaniu się narządu rodnego oraz nietrzymaniu moczu.
Zaburzenia nastroju – okres okołomenopauzalny związany jest często z obniżeniem nastroju, z uczuciem zmęczenia, smutku, płaczliwości, nadmiernej drażliwości czy niepokoju i lęku. W tym okresie mogą ujawniać się nawet objawy depresji.
Zaburzenia snu – są powszechnym problemem wśród kobiet w okresie postmenopauzy – mogą dotyczyć nawet połowy pacjentek. Dodatkowymi czynnikami nasilającymi ten objaw mogą być uderzenia gorąca, u części pacjentek pojawiające się z większym nasileniem w nocy.
Pogorszenie jakości skóry – niedobór estrogenów powoduje zmniejszenie ilości kolagenu, co może sprzyjać powstawaniu zmarszczek.
Należy koniecznie wspomnieć o objawach menopauzy, które mogą nie być odczuwalne czy widoczne gołym okiem, a są niezwykle ważne dla zdrowia kobiet w tym okresie. Niedobór estrogenów wiąże się z postępującą u około połowy pań utratą gęstości mineralnej kości, która może prowadzić do osteoporozy pomenopauzalnej rozpoznawalnej u co czwartej kobiety w tym okresie życia. Ponadto okres menopauzy charakteryzuje się istotnie zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, co wiąże się brakiem ochronnego wpływu estrogenów na serce i naczynia oraz z pogorszeniem profilu lipidowego.
W jaki sposób można radzić sobie z występującymi w okresie menopauzy objawami?
Na pierwszym miejscu należy wymienić oczywiście hormonalną terapię menopauzy (HTM), która najlepiej łagodzi wymienione objawy oraz pozwala utrzymać układ kostny i układ sercowo-naczyniowy w dobrej kondycji. Proponując taką terapią, w pierwszej kolejności należy wykluczyć przeciwskazania do niej, do których należą: rak piersi, aktywna choroba wątroby, zakrzepica żylna czy obecność nieprawidłowych krwawień. Z pacjentką należy omówić potencjalne korzyści i ewentualne ryzyko takiego postępowania. Obecnie, dzięki istnieniu różnych preparatów estrogenowych, w tym hormonów bioidentycznych z hormonami kobiecymi oraz różnych sposobów ich stosowania, możliwe jest dobranie terapii szytej na miarę. Łagodzi ona zdecydowaną większość omawianych wyżej objawów menopauzy. Z powodu przeciwskazań lub braku zgody nie wszystkie pacjentki mogą skorzystać z tego leczenia. W tej sytuacji można zastosować estrogeny podawane miejscowo (dopochwowo) lub środki nawilżające, pomocne w terapii zespołu urogenitalnego menopauzy. Celem łagodzenia objawów wazomotorycznych, zaburzeń nastroju oraz snu można stosować odpowiednie leki z grupy przeciwdepresyjnych.
Czy pojawianie się miesiączki nieregularnie, a później jej całkowite zakończenie oznacza, że kobieta nie musi już odwiedzać ginekologa?
Nic bardziej mylnego. Kobieta w okresie menopauzy nadal musi odbywać regularne kontrole ginekologiczne, gdyż w tym okresie wzrasta ryzyko zachorowania na raka gruczołu piersiowego i trzonu macicy. W wykryciu tych poważanych chorób pomagają profilaktyczne badania mammograficzne i ultrasonograficzne.