Prof. dr hab. med. Alina Kułakowska
Z-ca kierownika Kliniki Neurologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, Sekretarz Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Neurologicznego
Stwardnienie rozsiane (SM) dotyka przede wszystkim młodych dorosłych. Ponad 2/3 pacjentów stanowią kobiety. Stąd też kobiety w wieku rozrodczym to istotny procent wszystkich pacjentów chorujących na stwardnienie rozsiane.
Jaki jest wpływ przyjmowanych preparatów farmakologicznych na ciążę?
Większość dostępnych leków może wywierać pewien wpływ na rozwój płodu i przebieg ciąży, dlatego w trakcie leczenia nimi zalecana jest antykoncepcja. Dysponujemy już jednak preparatami, które uznano za bezpieczne do stosowania również w trakcie ciąży i karmienia piersią.
Czy zawsze podczas leczenia konieczne jest stosowanie antykoncepcji? A co w sytuacji, gdy pacjentka nie jest przekonana do stosowania środków antykoncepcyjnych i na razie nie myśli o macierzyństwie?
Jeśli stosuje preparaty z programu lekowego, które w charakterystyce produktu leczniczego mają zapis o konieczności stosowania antykoncepcji, jest to bezwzględnie wymagane. Takimi lekami są w szczególności: teryflunomid, fumaran dimetylu, okrelizumab, fingolimod, natalizumab, kladrybina i alemtuzumab. W przypadku, gdy kobieta nie chce stosować antykoncepcji, wraz z lekarzem prowadzącym powinni wybrać taki lek korzystnie modyfikujący przebieg choroby, który jej nie wymaga. Takimi lekami są interferony beta i octan glatirameru. Niektóre z leków (kladrybina, alemtuzumab) przyjmuje się w krótkich cyklach, a ich efekt terapeutyczny utrzymuje się przez długi czas po zaprzestaniu przyjmowania. I w tym przypadku podczas stosowania tych terapii, a także przez pewien okres po, konieczna jest antykoncepcja. Za to potem, w okresie już bez przyjmowania leku, gdy efekt terapeutyczny jeszcze trwa antykoncepcja nie jest już wymagana i dla wielu pacjentek może to być dobry moment na zajście w ciążę.
Jaki jest wpływ stwardnienia rozsianego na stosowanie środków antykoncepcyjnych?
SM nie wpływa na działanie środków antykoncepcyjnych, dlatego też pacjentki mogą stosować takie same metody antykoncepcji, jak kobiety niechorujące na SM.
Czy leki przyjmowane podczas SM mogą wpływać na płodność lub utrudniać zajście w ciążę?
Zwykle nie, chociaż są doniesienia, że płodność pacjentek chorujących na SM jest trochę niższa niż w danej populacji generalnej. W sumie jednak, podobnie jak w populacji ogólnej, w ok. 15 proc. związków osób z SM istnieje problem z zajściem w ciążę. Średni czas od rozpoczęcia starań do potwierdzenia ciąży wynosi 7 miesięcy i nie różni się istotnie w grupie kobiet z rozpoznanym SM i w populacji. Natomiast badania seksuologów pokazują, że u wielu chorych na stwardnienie rozsiane mogą występować różne dysfunkcje seksualne, takie jak anorgazmia, zaburzenia lubrykacji i dyspareunia. Czynnikiem ograniczającym aktywność seksualną może być również zmęczenie – częsty objaw SM.
Kiedy należy odstawić leczenie w ciąży i czy zawsze trzeba to zrobić?
Nawet jeśli pacjentka przyjmowała lek, w trakcie którego nie musiała stosować antykoncepcji i zaszła w ciążę, to zwykle przerywamy to leczenie, bo w trakcie ciąży choroba u większości pacjentek nie jest aktywna. Pacjentki, które stosują leki przyjmowane w sposób ciągły i wymagające antykoncepcji, oczywiście też mogą zajść w ciążę, natomiast musi to być ciąża planowana. Wtedy należy odstawić leczenie i odczekać różny okres, w zależności od preparatu (1-2 miesiące), aby bezpiecznie zajść w ciążę. Planując powiększenie rodziny, dobrą alternatywą są już wspomniane leki (kladrybina, alemtuzumab) wywołujące tzw. rekonstytucję immunologiczną, których efekt terapeutyczny utrzymuje się w czasie, a kobieta może bezpiecznie zachodzić w ciążę po odczekaniu pewnego okresu. Jeśli zdarzy się, że choroba jednak uaktywni się w ciąży, co jest niezwykle rzadkie, można wtedy podać preparaty takie jak interferony beta i octan glatirameru, dopuszczone do stosowania także w ciąży, jeśli wymaga tego stan kliniczny.
Kiedy powrócić do leczenia po urodzeniu dziecka?
Do ponownej terapii zwykle wraca się już w połogu. Jeśli jednak mama chce karmić piersią, wtedy musimy zastosować takie leczenie, podczas którego kobieta może karmić naturalnie, czyli należy włączyć preparaty interferonu beta. U kobiet, które przed ciążą stosowały preparaty wywołujące tzw. rekonstytucję immunologiczną, efekt terapeutyczny zwykle utrzymuje się w trakcie ciąży, jak też w połogu i później, więc jeśli nie ma rzutu choroby, kobieta nadal nie stosuje żadnych leków i może karmić piersią.