Życie człowieka składa się z wielu cyklów życia komórek. Mają one zdolność do stałego odnawiania się za sprawą komórek macierzystych, które obecnie wykorzystywane są do leczenia wielu chorób. Jedną z metod ich pozyskiwania jest krew pępowinowa – co warto o niej wiedzieć?
Prof. Wiesław W. Jędrzejczak
Przewodniczący Komitetu Immunologii i Etiologii Zakażeń Człowieka PAN, profesor (były kierownik) Katedry i Kliniki Hematologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych WUM, były konsultant krajowy w dziedzinie hematologii, były kierownik Zakładu Immunologii CSK WAM, szef zespołów, które wykonały pierwsze w Polsce zabiegi przeszczepienia szpiku i krwi pępowinowej
Panie profesorze, zacznijmy od podstaw. Czym są komórki macierzyste?
Komórki macierzyste mają swój początek już w komórce jajowej, która z kolei jest komórką macierzystą całego organizmu. Dla każdej, znajdującej się w naszym ciele tkanki lub narządu budowane są oddzielne komórki macierzyste. Od innych komórek różnią się tym, że mają zdolność do stałego samoodnawiania się, samoistnej regeneracji. Oznacza to, że przez całe życie człowieka dochodzi do wielu cyklów życia komórek, a my spotykając się osobiście za rok, możemy składać się już z zupełnie innych cząstek. Najbardziej znane wśród macierzystych są komórki rozpoczynające produkcję krwi, czyli komórki krwiotwórcze. To one wykorzystywane są w zabiegach leczniczych, takich jak np. przeszczepienie szpiku kostnego.
Czy istnieją różnice pomiędzy komórkami macierzystymi pobranymi ze szpiku kostnego od tych pobranych z krwi pępowinowej?
Komórki krwiotwórcze z krwi pępowinowej różnią się od tych ze szpiku kostnego tym, że zostały pobrane od noworodka, a nie od człowieka dorosłego. Warto w tym miejscu podkreślić, że inaczej przedstawia się wykorzystanie komórek macierzystych ze swojego organizmu, a inaczej, gdy zastosujemy je od innego dawcy. Własne komórki można zastosować tylko wtedy, gdy krew pępowinowa nie jest zanieczyszczona komórkami nowotworowymi lub innymi, powodującymi daną chorobę.
W leczeniu jakich chorób wykorzystywane są krwiotwórcze komórki macierzyste z krwi pępowinowej?
Głównym wskazaniem do przeszczepienia autologicznego, czyli z własnej krwi, jest szpiczak plazmocytowy. Poza tym krwiotwórcze komórki macierzyste pobrane z krwi pępowinowej wykorzystywane są do tych samych celów co komórki macierzyste pozyskane ze szpiku. Są to terapie w leczeniu białaczki, chłoniaków, ale również innych chorób nienowotworowych układu krwiotwórczego, w tym uwarunkowanych genetycznie oraz nabytych. Chorobą nabytą, w której najczęściej wykorzystywane są komórki macierzyste, jest anemia aplastyczna. Drugi kierunek stosowania komórek z krwi pępowinowej stanowi obszar medycyny regeneracyjnej, której skuteczność jak na razie nie została udowodniona, a liczne badania kliniczne nadal trwają.
Prof. dr hab. n. med. Wojciech Młynarski
Specjalista w dziedzinie pediatrii, onkologii, hematologii dziecięcej, endokrynologii i diabetologii dziecięcej, kierownikiem Kliniki Pediatrii, Onkologii i Hematologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Transplantologia przy użyciu komórek macierzystych z krwi pępowinowej rozwija się na świecie od kilkudziesięciu lat. Niestety, w Polsce nadal brakuje powszechnej edukacji nt. korzyści z bankowania tych komórek.
Czy leczenie krwiotwórczymi komórkami macierzystymi z krwi pępowinowej jest nową metodą leczenia?
To terapia wykorzystywana w światowej transplantologii od ponad 30 lat, systematycznie pojawiają się też pewne udoskonalenia. Hematopoetyczne komórki macierzyste odnawiają swoją własną populację, dzięki czemu krew się regeneruje. Komórki te podaje się pacjentom, którzy wymagają transplantacji szpiku kostnego. Ich źródłem mogą być szpik dawcy, komórki macierzyste krwi obwodowej i krew pępowinowa. Wybór optymalnego wariantu zależny od konkretnego przypadku – wielu pacjentów największy zysk ma z przeszczepu z użyciem właśnie komórek z krwi pępowinowej jak w przypadku wrodzonych chorób metabolizmu.
Czy leczenie krwiotwórczymi komórkami macierzystymi z krwi pępowinowej jest możliwe w Polsce?
Są kraje – jak np. Japonia – gdzie tego typu zabiegów wykonuje się bardzo wiele. W Polsce, choć metoda jest dostępna, mamy bardzo niewielki zasób komórek z krwi pępowinowej w tzw. bankach publicznych. W Polsce największy bank dawców dotyczy komórek ze szpiku. Nieco lepiej wygląda popularność tzw. banków rodzinnych, gdzie za bankowanie krwi pępowinowej płacą rodzice. Brakuje działań informacyjnych ze strony państwa, nasze społeczeństwo nie jest świadome, że może i powinno decydować się na bankowanie krwi pępowinowej w bankach publicznych.
Jaki wpływ na propagowanie tego działania ma rekomendacja Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej z kwietnia 2023 r.?
Nasza rekomendacja dotyczy przede wszystkim zwiększenia poziomu edukowania i propagowania bankowania krwi pępowinowej. Po drugie, podkreślamy, że to metoda praktykowana w krajach rozwiniętych od kilkudziesięciu lat. Jako Towarzystwo przeciwstawiamy się głosom, które pojawiają się w mediach, że podawanie komórek macierzystych nie ma udowodnionej skuteczności medycznej. To nieprawda – wiele badań i danych potwierdza pozytywne efekty tej metody w przypadku wykorzystania tego źródła do przeszczepu komórek hematopoetycznych, czyli potocznie mówiąc do procedury przeszczepu szpiku. Co więcej, jest to bardzo przyszłościowa gałąź medycy, a wzrost popularności bankowania komórek macierzystych może przysłużyć się do kreowania wielu nowych terapii. Te nowe przyszłe terapie są obecnie w fazie badań przedklinicznych i klinicznych.
