Jak diagnozuje się niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza?

Dr n. med. Patrycja Mensah-Glanowska

Specjalista chorób wewnętrznych, hematologii i transplantologii klinicznej.
Pełni obowiązki zastępcy kierownika Oddziału Klinicznego Hematologii w NSSU w Krakowie.

Utrata żelaza u kobiet jest fizjologiczna, dlatego należy zachować czujność i nie bagatelizować symptomów niedoboru żelaza. Na jakie objawy kobiety powinny zwrócić szczególną uwagę w tym przypadku?

Najczęstszym objawem niedoboru żelaza jest osłabienie, przewlekłe zmęczenie, spadek energii, pogorszenie tolerancji wysiłku, a także zmiany w wyglądzie. Skóra staje się sucha, włosy zaczynają się łamać, a na paznokciach, które stają się kruche i cienkie, pojawiają się białe plamki. Jeżeli mamy niedobór żelaza, możemy mieć zaburzenia smaku i brak apetytu. Możemy również cierpieć na częstsze infekcje. Do innych objawów należy tachykardia, czyli zwiększenie czynności serca, która pojawia się wraz z rozwojem niedokrwistości.

Jakie badanie należy wykonać, by sprawdzić, czy objawy te wynikają z niedoboru żelaza?

Podstawowym badaniem jest morfologia krwi obwodowej. Jednak na podstawie wyników tylko i wyłącznie morfologii nie zawsze można jednoznacznie stwierdzić, czy mamy niedobór żelaza. Badanie poziomu żelaza również nie jest do końca miarodajne, bo stężenia tego pierwiastka w surowicy mogą się wahać. Aby dokonać szczegółowej oceny, należy oznaczyć poziom ferrytyny. To białko jest miernikiem zasobu żelaza w ustroju.

Gdy chory trafi już do lekarza – jak diagnozuje się niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza?

Diagnozując niedobory żelaza oceniamy, czy hemoglobina jest w normie czy też poniżej normy. Patrzymy na parametry czerwonych krwinek i przede wszystkim robimy badanie poziomu ferrytyny. Obniżenie poziomu hemoglobiny w morfologii to objaw jawnej niedokrwistości, czyli ostatniego stadium niedoboru żelaza. Zanim do tego dojdzie, pojawią się zmiany wynikające z niedoboru żelaza – obserwujemy np.: spadek średniej objętości krwinkowej. Czułym wskaźnikiem niedoboru żelaza jest także wzrost stężenia rozpuszczalnego receptora transferyny.

Jak przygotować się do badania poziomu ferrytyny?

Do tego typu badania nie musimy się przygotowywać. Trzeba jednak mieć na uwadze to, że ferrytyna jest białkiem ostrej fazy. Oznacza to, że jeśli mamy objawy jakiejkolwiek infekcji lub chorujemy na jakieś schorzenie przewlekłe, wtedy poziom ferrytyny może być zawyżony.

Jaki wynik poziomu ferrytyny powinien nas zaniepokoić?

Obniżenie poziomu ferrytyny poniżej 20 mcg/l (µg/l) powinno zwrócić naszą uwagę. Wówczas mamy do czynienia z niedoborem żelaza, który może doprowadzić do niedokrwistości. Zawsze jednak należy zwrócić uwagę na normy referencyjne w danym laboratorium, dodatkowo wartości zakresu normy zależą od płci pacjenta. Podobnie jak w przypadku parametrów czerwonokrwinkowych, tak w przypadku poziomu ferrytyny dolna granica normy leży wyżej u mężczyzn niż u kobiet.

Niedokrwistość — jakie są jej przyczyny i rodzaje leczenia?

Bladość skóry, kołatanie serca, osłabienie — to typowe objawy niedoboru żelaza. Jeśli w organizmie brakuje tego pierwiastka, może dość do niedokrwistości. Powoduje ona wiele zaburzeń wynikających ze słabszego zaopatrzenia organizmu w niezbędny do życia tlen. To hemoglobina, której składnikiem jest żelazo, odpowiada za proces transportu tlenu do komórek. Jak można szybko i skutecznie uzupełnić niedobory żelaza, oprócz przestrzegania odpowiedniej diety? Musimy sięgnąć po leki.

Dr n. med. Grzegorz Południewski

Ginekolog-położnik

Co może być przyczyną niedoboru żelaza w organizmie?

Niedobór żelaza często jest objawem niektórych schorzeń ginekologicznych. Kobiety z różnych powodów są narażone na utratę krwi, np. w czasie obfitej lub przedłużającej się miesiączki, ciąży, porodu lub połogu. Do utraty żelaza, a w konsekwencji do niedokrwistości, może też dochodzić z powodu przedłużających się krwawień miesięcznych, mięśniaków, endometriozy, a także niektórych nowotworów.

Czym może skutkować nieodpowiednio leczona choroba?

Utrata żelaza może prowadzić do niedokrwistości. Wówczas dochodzi do takich objawów, jak bladość skóry, senność, wypadanie włosów czy znaczne osłabienie. Aby ustalić źródło problemu, trzeba zbadać morfologię, poziom żelaza we krwi. Niedobór żelaza zwykle prowadzi do znacznego zmniejszenia stężenia hemoglobiny. Dodatkowo warto wykonać badanie poziomu ferrytyny – to białko, które bierze udział w magazynowaniu żelaza – możemy wykryć w ten sposób ukryte niedobory tego pierwiastka.

Dlaczego w przypadku niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza powinniśmy wdrożyć leczenie farmakologiczne, a nie stosować wyłącznie suplementację?

Ważne, aby nie dopuścić do klinicznych objawów braku żelaza. Czasami jednak straty żelaza są większe niż możliwość ich uzupełnienia. Może jednak zdarzyć się, że nie mamy objawów anemii, a mimo to dochodzi do utraty żelaza z powodu nagłej utraty krwi lub przewlekłego niedoboru. Im szybciej uzupełnimy braki, tym szybciej organizm wróci do normy. Wtedy najlepszym rozwiązaniem jest podanie żelaza za pomocą wlewów dożylnych.

Jakie korzyści wynikają z podania dożylnie żelaza? Czy w tym przypadku występują ograniczenia w formie spożywania posiłków?

Korzyści są takie, że organizm szybko reaguje i niweluje niedobory. Efekty terapeutyczne widzimy już po 4 tygodniach od podania żelaza dożylnego. Dochodzi do zwiększenia stężenia hemoglobiny we krwi. Dawka żelaza dobierana jest indywidualnie dla każdego pacjenta. Przy podaniu żelaza dożylnego nie mamy ograniczenia w spożywaniu posiłków, w przeciwieństwie do stosowania żelaza doustnie. Oczywiście niedokrwistość może być spowodowana innymi niż sam niedobór żelaza przyczynami. Może być też wynikiem niedoborów witaminowych, zaburzeń we wchłanianiu, obecnością pasożytów w jelitach, dietą eliminacyjną. Często dotyczy to pacjentek, które są na diecie eliminacyjnej, np. wegetariańskiej. Jeżeli kobieta jest w ciąży, powinna szczególnie dbać o to, by dostarczać organizmowi właściwą ilość mikroelementów.